31 okt Omega-3 en eicosanoïden: het molecuul van toestemming in een kPNI-perspectief

Omega-3 en eicosanoïden: het molecuul van toestemming in een kPNI-perspectief

Inleiding

Binnen de klinische psycho-neuro-immunologie (kPNI) is de aandacht voor de vetzuurbalans toegenomen: hoe meervoudig onverzadigde vetzuren (PUFA’s) de celfunctie, immuun- en ontstekingsreacties moduleren.

Eén van de hypothesen is dat bepaalde vetzuren fungeren als moleculen van toestemming — biochemische schakelaars waarmee het lichaam “toestemming” geeft om over te schakelen van een staat van stress/activatie naar herstel/adaptatie. In deze context verdienen de langketen omega-3-PUFA’s (met name Eicosapentaeenzuur (EPA) en Docosahexaeenzuur (DHA)) bijzondere aandacht. Ze vormen via hun inbouw in celmembranen de voorloper van signaleringsmoleculen — met name eicosanoïden en gespecialiseerde resolutieve mediatoren — die een belangrijke sturing geven aan ontstekings- en herstelprocessen.

Vetzuurbalans en eicosanoïde-signalering

Eicosanoïden zijn bioactieve lipiden die worden afgeleid van meervoudig onverzadigde vetzuren in celmembranen, vooral via de routes van cyclo-oxygenase (COX), lipo-oxygenase (LOX) en cytochroom P450 (CYP). Frontiers+2portlandpress.com+2
Belangrijke uitgangspunten zijn:

• De omega-6-PUFA Arachidonzuur (AA) is een voorloper van klassieke eicosanoïden zoals prostaglandines serie 2, leukotriënen serie 4 en tromboxanen serie 2 — die vaak pro-inflammatoir, vasoconstrictorisch of pro-stollingsgericht zijn. OUP Academic+2pmc.ncbi.nlm.nih.gov+2
• De omega-3-PUFA’s EPA en DHA kunnen eveneens worden ingebouwd in membranen en dienen als substraat voor alternatieve eicosanoïden (serie 3 prostaglandines, leukotriënen serie 5) én voor gespecialiseerde pro-resolving mediatoren (SPM’s: resolvines, protectines, maresines). Frontiers+2portlandpress.com+2
• Door verhoging van het aandeel EPA/DHA in celmembranen én door verlaagde beschikbaarheid van AA, verandert de signaalbalans in de richting van minder activatie van klassieke pro-inflammatoire eicosanoïden en meer richting resolutie en herstel. pmc.ncbi.nlm.nih.gov+1
• Daarnaast is aangetoond dat de menselijke cytochroom P450-geïnitieerde eicosanoïde-pathway ook gevoelig is voor voeding met EPA/DHA: suppletie verhoogde bijvoorbeeld circulerende en urine-metabolieten van EPA/DHA-afgeleide CYP-epoxygenasen. pmc.ncbi.nlm.nih.gov

In de kPNI-taal kun je dit vertalen naar: omega-3 geeft het lichaam de biochemische toestemming om afstand te nemen van een toestand van chronische (laaggradige) inflammatie, overactivering en stressreactie, en te schakelen naar adaptatie, herstel, integratie.

Mechanismen van actie

Enkele sleutelmechanismen waarmee omega-3 vetzuren dit mogelijk maken:

1. Verandering van membraansamenstelling
   Door inbouw van EPA/DHA in fosfolipiden van cellen (leukocyten, endotheelcellen, glia-cellen) verandert de verhouding tussen n-3 en n-6 HUFA (highly unsaturated fatty acids). Dit heeft invloed op de mechanische en biochemische eigenschappen van celmembranen, zoals fluiditeit, receptor-cluster­ing en signaaltransductie. Frontiers+1
2. Remming van klassieke pro-inflammatoire routes
   Met hogere hoeveelheden EPA/DHA vermindert de productie van AA-afgeleide eicosanoïden en cytokine-productie (zoals TNF-α, IL-6). Bijvoorbeeld: EPA/DHA suppletie leidde tot een vermindering van leukocyten-chemotaxis, adhesiemolecuul-expressie en endotheel-leukocyt interacties. portlandpress.com+1
3. Stimulatie van resolutie van ontsteking
   De ontdekkingen van SPM’s laten zien dat omega-3 vetzuren niet alleen ontsteking remmen, maar actief het herstelproces ondersteunen: opruimen van neutrofielen, bevorderen van macrofaag-polariteit richting reparatie, normalisatie van weefselhomeostase. Frontiers+1
4. Modulatie van gene-expressie en signaalroutes
   Omega-3 vetzuren beïnvloeden transcriptiefactoren zoals NF-κB, PPAR’s en beïnvloeden ook TLR4-gemedieerde ontstekingsroutes. pnas.org

Klinische implicaties vanuit een holistische kPNI-visie

Voor een kPNI-therapeut betekent dit dat een adequate omega-3 status – zowel wat betreft inname als celopname – een belangrijke voorwaarde is om het lichaam de toestemming te geven voor herstel. Enkele implicaties:

• Chronische laaggradige ontsteking, stress­overbelasting, immuundysregulatie en disfunctie in herstel­processen kunnen mede worden gefaciliteerd doordat de vetzuurbalans (zoals een hoge omega-6 : omega-3 verhouding) de productie van activatie-gerichte eicosanoïden stimuleert. openheart.bmj.com
• Bij cliënten met bijvoorbeeld verstoringen in maag-darmfunctie, dysbiose, auto­immuunziekten of neuroimmune klachten, is het zinvol de omega-3 status mee te nemen in de integrale benadering. Omega-3 wordt dan geen geïsoleerde maatregel, maar onderdeel van de voorwaarden voor herstel: membranen, signaaltransductie, ontstekingsbalans, neuroimmunologische adaptatie.
• Vanuit het ‘molecuul van toestemming’-perspectief kun je werken met de metafoor: voldoende omega-3 = “groen licht” voor het herstelproces, onvoldoende = “oranje/rood licht” waardoor het lichaam in een toestand van verdediging blijft hangen. In combinatie met andere interventies zoals stressregulatie, voeding, detoxondersteuning, adaptogene kruiden, kun je integraler werken aan herstel.

Praktische aandachtspunten

• Beoordeel niet alleen de inname van omega-3 (zoals vetrijke vis, algenolie, bepaalde zaden) maar ook de verhouding met omega-6 vetzuren (denk aan plantaardige oliën, noten, zaden) en de celopname (via bijvoorbeeld een Omega-3 index of HUFA-analyse). De Westerse voeding kent vaak een hoge omega-6 : omega-3 verhouding (> 10:1) wat ongunstig is. OUP Academic+1
• Dosering en tijdsduur zijn relevant: onderzoek toont aan dat hogere doses, langere duur en betere vorm (EPA/DHA) meer effect laten zien op inflammatoire parameters. mdpi.com
• Ondersteunende leefstijl-factoren versterken het effect: voldoende antioxidanten (vitamine E, C, carotenoïden), vetoplosbare vitaminen, membranebouwende nutriënten, reductie van ultra-bewerkt voedsel, stressmanagement.
• Bij indicaties zoals auto­immuniteit, neurologische klachten of vertraagd herstel is het zinvol de omega-3 status te monitoren en in de context te plaatsen van vetzuurtilstand, ontstekingsmarkers, en adaptatiecapaciteit.
• Let op contra-indicaties of bijwerkingen: in sommige trials zijn bij hoge doses omega-3 (≥ 4 g/d) bij cardiovasculaire risicopopulaties verhoogde kans op atriumfibrilleren gevonden. toezicht is dan raadzaam. Frontiers

Slotbeschouwing

Vanuit de kPNI-visie kan je de langketen omega-3-vetzuren zien als een sleutelcomponent in het herstel- en adaptatieproces — niet slechts als ‘supplement’, maar als fundament waarop andere interventies het optimale effect kunnen bereiken. Door de verhouding van omega-3 tot omega-6 te verbeteren, beïnvloeden we direct de eicosanoïde-balans, veranderen we de signaalomgeving van cellen en genereren we de biochemische toestemming voor het lichaam om over te schakelen van defensie- naar herstelmodus.

Over de auteur

Ik ben drs. Evelyn Prinsen – auteur, docent en gespecialiseerd in psycho-neuro-immunologie en orthomoleculaire geneeskunde. Met 20 jaar ervaring help ik je de diepere oorzaak achter je klachten te ontdekken.

Zoek jij een orthomoleculaire en kPNI-proof aanpak van je klachten? Maak een afspraak

Lees verder over de Klinische-Psycho-Neuro-Immunologie.

Wetenschappelijke bronnen

Bazinet, R. P., & Layé, S. (2014). Polyunsaturated fatty acids and their metabolites in brain function and disease. Nature Reviews Neuroscience, 15(12), 771–785.

Calder, P. C. (2015). Marine omega-3 fatty acids and inflammatory processes: Effects, mechanisms and clinical relevance. Biochimica et Biophysica Acta (BBA) – Molecular and Cell Biology of Lipids, 1851(4), 469–484.

Calder, P. C. (2017). Omega-3 fatty acids and inflammatory processes: From molecules to man. Biochemical Society Transactions, 45(5), 1105–1115.

Calder, P. C. (2020). Very long-chain n-3 fatty acids and human health: Fact, fiction and the future. Proceedings of the Nutrition Society, 79(3), 345–360.

Chiang, N., & Serhan, C. N. (2020). Specialized pro-resolving mediator network: An update on production and actions. FASEB Journal, 34(10), 12445–12460.

Freeman, M. P., et al. (2018). Omega-3 fatty acids: Evidence basis for treatment and future research in psychiatry. Journal of Clinical Psychiatry, 79(6), 18nr12488.

Schuchardt, J. P., & Hahn, A. (2013). Bioavailability of long-chain omega-3 fatty acids. Prostaglandins, Leukotrienes and Essential Fatty Acids, 89(1), 1–8.

Serhan, C. N. (2014). Pro-resolving lipid mediators are leads for resolution physiology. Nature, 510, 92–101.

Serhan, C. N., & Levy, B. D. (2018). Resolvins in inflammation: Emergence of the pro-resolving superfamily of mediators. The Journal of Clinical Investigation, 128(7), 2657–2669.